Odpowiedzialność prawna nieletnich - Aktualności - KPP Mońki

Wielu rodziców z pewną dozą pobłażliwości podchodzi do złamania prawa przez dzieci. O ile jeszcze taka sytuacja w przypadku wykroczenia może być uzasadniona, to w przypadku przestępstwa nie ma racji bytu.

Zgodnie polskim prawem karnym (art. 10 kodeksu karnego) odpowiedzialności karnej podlegają osoby, które w momencie popełnienia czynu zabronionego ukończyły 17 lat. To jednak zasada generalna, od której obowiązują odstępstwa.

Pomiędzy młodocianym a nieletnim

Aby móc zrozumieć na czym polega orzekanie o winie nieletniego, trzeba wpierw określić wiek, jaki pozwala polskiemu prawu na określenie danej osoby jako nieletniej.
Nieletnim więc jest osoba, która ukończyła lat 13, a nie ukończyła 17 lat w momencie popełnienia czynu zabronionego. Polskie prawo zna jednak również określenie na osobę, która w momencie popełnienia czynu zabronionego miała więcej niż 17, ale mniej niż 18 lat – taka osoba to małoletni. Ostatnią kategorią, jaką wyróżnia w przypadku osób niepełnoletnich polskie prawo są młodociani, czyli osoby, które w trakcie popełniania czynu zabronionego miały nie więcej niż 21, zaś w czasie orzekania w pierwszej instancji nie skończyły jeszcze 24 lat. Ten podział jest niezwykle istotny, ponieważ od niego zależy jak sądzona będzie dana osoba. Jeśli chodzi o osoby młodociane, ustawodawca nakazuje stosować wobec nich w pierwszej kolejności środki wychowawcze, ponieważ takie osoby rokują jeszcze nadzieje na poprawę.

Nieletni jest w lepszej sytuacji?

Nieletni tym wyróżnia się od innych określonych w kodeksie grup tym, że odpowiada tylko za popełnienie niektórych przestępstw. Czynami, za które nieletni będzie sądzony tak samo jak osoba dorosła są ciężkie przestępstwa takie jak np. zamach na Prezydenta RP, zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, niektóre postacie gwałtu czy rozbój. Polskie prawo jednak precyzuje w jakich sytuacjach nieletni będzie sądzony jak dorosły. Aby mogło do tego dojść muszą wystąpić pewne okoliczności sprawy, sąd musi być pewien co do stopnia rozwoju sprawcy oraz mieć pewność, że stosowane poprzednio środki wychowawcze okazały się bezskuteczne.

Czyny karalne

Czyn karalny: to wszystkie przestępstwa z kodeksu karnego i przestępstwa skarbowe, oraz wykroczenia określone przez Ustawę z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich w art. 1 § 2 pkt. 2, tj.:

- art. 74 KW, niszczenie, uszkadzanie, usuwanie lub czynienie nieczytelnymi znaków lub napisów ostrzegających o grożącym niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka albo ogrodzenia lub innego urządzenia zapobiegającego takiemu niebezpieczeństwu,

- art. 76 KW rzucanie kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu,

- art. 85 KW samowolne ustawianie, niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, włączanie lub wyłączanie znaku, sygnału, urządzenia ostrzegawczego lub zabezpieczającego albo zmienianie ich położenia, zasłanianie dotyczy ruchu drogowego.

- art. 119 KW kradzież lub przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej, jeżeli jej wartość nie przekracza 250 złotych,

- art. 122 KW nabycie mienia wiedząc o tym, że pochodzi ono z kradzieży lub z przywłaszczenia, lub pomoc do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przyjęcie tego mienia lub pomoc w ukryciu, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 złotych (paserstwo),

- art.124 KW umyślne zniszczenie, uszkodzenie lub uczynienie cudzej rzeczy niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 250 złotych,

- art. 143 KW złośliwe utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego, a w szczególności uszkadzanie lub usuwanie przyrządów alarmowych, instalacji oświetleniowej, zegarów, automatów, telefonów, oznaczeń nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości, urządzeń służących do utrzymania czystości lub ławek.

Jeśli nieletni popełni inne wykroczenie niż wyżej wymienione należy wtedy jego zachowanie określić jako przejaw demoralizacji.

Osoba, która ukończyła 17 lat i popełniła przestępstwo odpowiada na zasadach określonych w kodeksie karnym (art. 10 § 1 kk) i podlega karom (odpowiedzialności karnej) w nim przewidzianym (grzywna w wysokości od 100 zł do 720.000 zł, ograniczenie wolności do 1 roku, pozbawienie wolności od 1 miesiąca do 15 lat, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności), gdy popełni wykroczenie odpowiada na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń (art. 8 kodeksu wykroczeń) i podlega karom, które on przewiduje (nagana, grzywna od 20 do 5.000 zł, ograniczenie wolności trwające 1 miesiąc, areszt od 5 do 30 dni).

Karane jest nie tylko dokonanie przestępstwa, ale również usiłowanie jego dokonania (art. 13 kk), współsprawstwo i sprawstwo kierownicze (art. 18 § 1 kk), podżeganie (nakłanianie do popełnienia przestępstwa art. 18 § 2 kk), pomocnictwo (art. 18 § 3 kk). Podobnie rzecz się ma w przypadku wykroczeń, karalne jest również usiłowanie, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie i pomocnictwo.

Sprawy osób, które ukończyły 17 lat i popełniły przestępstwo rozpatrują wydziały karne sądów (zwane sądami karnymi). Sprawy osób, które ukończyły 17 i popełniły wykroczenie rozpatrują wydziały wykroczeniowe sądów (zwane sądami grodzkimi). Sprawy nieletnich sprawców czynów karalnych i zagrożonych demoralizacją prowadzą wydziały rodzinne i nieletnich sądów (zwane sądami rodzinnymi).

Wobec nieletnich sprawców czynów karalnych sąd rodzinny stosuje środki wychowawcze takie jak m. in. wzmożony nadzór rodziców, nadzór kuratora sądowego, skierowanie na specjalne zajęcia np. grupy socjoterapeutycznej, umieszczenie w ośrodku szkolno-wychowawczym i środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym (art. 5 i 6 upn.). Wobec nieletnich przejawiających zachowania świadczące o demoralizacji sąd rodzinny stosuje środki wychowawcze. Sąd również może zobowiązać rodziców, opiekuna nieletniego do działań mających na celu poprawę jego sytuacji (art. 7 upn.). Sąd może ograniczyć, zawiesić wykonywanie władzy przez jednego lub obojga rodziców, a w uzasadnionych przypadkach nawet całkowicie pozbawić możliwość sprawowania władzy rodzicielskiej.

Jeżeli nieletni po ukończeniu 15 lat dopuści się popełnienia czynu karalnego stanowiącego przestępstwo opisane w art. 10 § 2 kodeksu karnego, tj.:

♦ zamach na życie  Prezydenta RP,

♦ zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub kalectwa,

♦ sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia lub mienia w postaci pożaru, rozprzestrzenienia się substancji trujących, duszących lub parzących,

♦ uprowadzenie statku wodnego lub powietrznego,

♦ sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,

♦ zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z innymi osobami,

♦ zamach terrorystyczny,

♦ napad rabunkowy, rozbój,

jego sprawę może rozpatrywać sąd karny i mogą być wobec niego zastosowane kary przewidziane w kodeksie karnym.

Demoralizacja

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie definiuje pojęcia demoralizacji. W art. 4 § 1 przytoczone są przykłady zachowań będących przejawem demoralizacji, użyte jest sformułowanie: „ świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. Pamiętajmy, że nie jest to zamknięty katalog zachowań, a jedynie przykłady takich zachowań.

Przejawy demoralizacji u nieletnich:

· niesystematyczne uczęszczanie do szkoły, wagary, inne zaniedbywanie nauki, niestosowne zachowanie się w szkole i poza szkołą

· dłuższe przebywanie poza domem bez kontroli

· wałęsanie się w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów

·  zachowania agresywne

·  wandalizm

·  ucieczki z domu

·  palenie tytoniu

·  picie alkoholu

·  zażywnie narkotyków i innych środków odurzających

·  przedwczesne podejmowanie życia seksualnego

·  popełnianie czynów zabronionych przez osobę w wieku poniżej 13 lat lub nie uznanych za czyny karalne

Zachowania tego rodzaju będące przejawem demoralizacji (niedostosowania społecznego), znajdą się przedmiotem zainteresowania sądu rodzinnego, jeżeli występują jako zespoły po 2-3 różnego rodzaju, powtarzają się wielokrotnie lub przybierają postać systematycznego postępowania.

Najczęstsze przestępstwa nieletnich

Wśród czynów zabronionych, jakich dokonują nieletni można wskazać kilka takich, które są najczęściej popełniane. Prawie 80 procent przestępstw nieletnich wiąże się z kradzieżami, kradzieżami z włamaniem, przestępstwami rozbójniczymi, bójkami i pobiciami oraz różnej kwalifikacji przestępstwami związanymi z narkotykami.

Szkoła

Szkoła informuje sąd rodzinny o zachowaniach nieletniego, będących przejawem demoralizacji i wnioskuje o podjęcie działań mających na celu zapobieganie temu zjawisku, gdy zostaną wyczerpane jej możliwości działania. Kiedy podjęte te przez szkołę działania wychowawcze, psychologiczno-pedagogiczne, wynikające z jej statutowych uprawnień nie odniosły skutku i wyczerpały się możliwości dalszego działania.

Społeczny obowiązek informowania o czynach karalnych i przejawach demoralizacji

Społeczny obowiązek powiadamiania sądu o zachowaniach stwierdzonych u nieletniego wynika z zapisów art. 4 Ustawy o postępowania w sprawach nieletnich i z art. 304 Kodeksu postępowania karnego:

♦ Każdy ma obowiązek, o zachowaniach świadczących o demoralizacji nieletniego, zawiadomić jego rodziców, opiekuna, szkołę, sąd rodzinny, policję lub inny właściwy organ – np. kuratorium oświaty, kuratora sądowego, prokuratora, kierownika zakładu, w którym nieletni jest zatrudniony, itp. (art. 4 § 1 upn).

♦ Każdy ma obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania przejawom zachowania świadczącego o demoralizacji nieletniego. Przeciwdziałanie, poza zawiadomieniem właściwych osób lub organów, obejmuje również podjęcie przez osobę, która stwierdziła istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, samodzielnych działań bezpośrednio zmierzających do niedopuszczenia lub przerwania zachowań nieletniego, np. zwrócenie nieletniemu uwagi na jego niewłaściwe zachowanie, przeszkodzenie w dokonaniu czynu zabronionego, obrona osoby będącej przedmiotem jego bezprawnego zamachu.

♦ Każdy ma obowiązek o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego zawiadomić sąd rodzinny lub policję (nie rodziców, opiekuna, szkołę lub inny właściwy organ – art. 4 § 2 upn).

Ważnym elementem wychowania osoby, która po raz kolejny popada w konflikt z prawem, jest określenie tego, czy mogły wystąpić czynniki sprzyjające popełnieniu czynu zabronionego. Wśród takich czynników wymienia się kryzys (np. w rodzinie), niepowodzenia (w szkole czy życiu osobistym) oraz zagrożenia (wynikające z życia rodzinnego lub sytuacji w najbliższym dziecku środowisku). Często właśnie czynniki zewnętrzne mają kluczowe znaczenie jeśli chodzi o zasądzenia kary czy środka poprawczego.